Podróż Perły i perełki Aten

 21 listopada 2014 (piątek)

          Dzień zaczynamy od Akropolu. Tym razem nasze plany obejmują teren wokół wzgórza. Zielony w większości obszar pomiędzy Monastiraki i Akropolem jest jednym z niewielu stanowisk archeologicznych na świecie, które można zwiedzać jadąc turystycznym pociągiem. Słowo "agora" to po grecku wiec, zgromadzenie. Tak określano też miejsce, na którym w greckich polis spotykali się obywatele, aby w początkach istnienia miasta wysłuchać poleceń władz, a z czasem zyskując prawo do wypowiadania się, podejmowali rozmaite decyzje. Grecka agora początkowo była też tylko miejscem spotkań. Później przekształcono ją w główny plac miasta.  Zaprojektowany na planie prostokąta z ukośnie przebiegającą "świętą drogą" czyli trasą procesji panatenajskiej, plac pełnił wszelkie funkcje decydujące o życiu mieszkańców, polityczne, religijne oraz handlowe. Był to starożytny rynek i nawet gdyby ktoś o tym nie wiedział, to porozrzucane kapitele kolumn i murów fundamentowych, pozostałości po straganach, budynkach i świątyniach, dobitnie o tym świadczą. To było centrum życia w starożytnych Atenach, gdzie Sokrates, Perykles, Platon i inni bywali codziennie, dyskutowali i przekonywali się, spacerowali pogryzając pistacje. Agora złupiona przez oddziały Sulli w 86 r.p.n.e, została ostatecznie zniszczona w 267 r. przez najazd Herulów, germańskiego plemienia z południowej Szwecji. Równinny teren doskonale nadawał się do zamieszkania. Szybko zabudowano go domami. Jeszcze na początku 20 w. były tu domy zamieszkane przez 5000 ludzi, choć ruiny stoi zostały odkryte pod koniec 19 w. w czasie prac wykopaliskowych prowadzonych przez Greckie Towarzystwo Archeologiczne. Rozpoczęte prace wykopaliskowe okazały się sukcesem, słusznie przewidywano, że pod Akropolem może kryć się starożytne siedlisko. Nie były to nieuzasadnione przeczucia, bo budowa linii kolejowej do Pireusu odsłoniła wiele starożytnych budynków i artefaktów. Mimo to Amerykanie musieli przekonać grecki rząd, aby pozwolił im zniszczyć ponad 400 budynków, z których wiele, same w sobie były wtedy atrakcjami turystycznymi. Ale to, co odkryli, było centrum życia starożytnych Ateńczyków. Jednym z imponujących budynków, na który zwróciliśmy uwagę będąc na Akropolu jest długa kolumnada. To Stoa Attalosa, króla Pergamonu, wybudowana w 2 w.p.n.e, zniszczona przez najazd Herulów. To co widzimy jest rekonstrukcją starożytnego budynku ukończoną w 1956 r. przez American School of Classical Studies w Atenach dysponującą pieniędzmi od Johna D. Rockefellera i innych zamożnych sponsorów. Nadal można zobaczyć pozostałości oryginalnego budynku, a Stoa Attalosa służy jako Muzeum Akropolu, choć w czasach antycznych była wielkim pawilonem handlowym. Ma zaledwie pół wieku, ale nadal jest imponującym budynkiem z artefaktami od neolitu do okresu bizantyńskiego i osmańskiego. Stoa to zadaszony portyk z podwójną  kolumnadą składająca się z 44 kolumn w porządku jońskim, doryckim i pergamońskim. W stoi spędzamy ponad 2 godziny. Oglądamy rzeźby i przedmioty odkryte w czasie badań archeologicznych Agory - posągi, sarkofagi, kamienie wotywne. Następnie kierujemy się na południowy stok, który przyciąga wzrok ogromną budowlą. Jest to jeden z najlepiej zachowanych zabytków sztuki greckiej. To świątynia poświęcona Hefajstosowi oraz Atenie zwana Hefajstejonem choć wcześniej znano ją jako Tezejon. Świątynię wybudowano w porządku doryckim w 5 w.p.n.e. z marmuru, była to pierwsza marmurowa świątynia w Atenach. Jak wszystkie greckie świątynie ma charakter kolumnadowy. Ściany świątyni ozdobione były ciągłym fryzem jońskim przedstawiającym greckie plemię Lapitów, spokrewnione z centaurami (pół ludźmi pół końmi), a na metopach umieszczono sceny z czynami Heraklesa i Tezeusza. W głównej sali świątyni (celli) znajdowały się posągi Ateny i Hefajstosa. Świątynia powstała w porządku doryckim na planie prostokąta i posiada po sześć kolumn w fasadach oraz po trzynaście w dłuższych bokach. W 5 w.n.e świątynię przemianowano na kościół pod wezwaniem św. Jerzego i tę funkcję pełnił aż do połowy 19 w. Po najeździe tureckim okolica opustoszała. Na wzgórzu mimo braku sezonu jest sporo ludzi, ale tłumu nie ma. Spokojnie spacerujemy wokół świątyni podziwiając fragmenty zachowanego fryzu i kolumny.

          Schodzimy spacerkiem w dół ścieżką, co raz napotykając kapitele kolumn i ich fragmenty. Niedaleko przed stoą trafiamy na bizantyński kościółek pod wezwaniem Świętych Apostołów. Wzniesiony w miejscu antycznej świątyni poświęconej nimfom, w 10 w. zachowany został nie tylko ze względu na swój wiek, otaczają go przecież znacznie starsze obiekty, ale też dlatego, że przy jego budowie skorzystano z nieznanych do tej pory rozwiązań, które stały się wzorem dla późniejszych świątyń Grecji, zaczerpnięto z niej kopuły i mniejsze absydy, co sprawiło, że nawa uzyskała kształt rombu. Kościół pw. Świętych Apostołów wzniesiono na planie krzyża greckiego, posiada 3 absydy. Zewnętrzna część wyróżnia się kamieniami z szarego kamienia i ozdobnymi napisami wykonanymi pismem kufickim. Wewnątrz podziwiać można piękne, choć niestety mocno zniszczone freski. Agora grecka jest niezwykle urokliwa i różnorodna. Pełno tu kamieni, ale i rośliność mimo pory roku cieszy oko. Wychodzimy z agory na ulicę Adrianou pełną tawern i kawiarni.Znajdujemy stolik w takim miejscu z którego dobrze widać i Stoę Attalosa i Hefajstejon, zamawiamy cappuccino i delektujemy oczy jednymi z najpiękniejszych greckich budowli. I tu właśnie dostrzegam przewagę wyjazdów organizowanych samodzielnie nad tymi z biurem podróży. Może licencjonowany przewodnik opowiedziałby więcej niż przeczytałam, ale na pewno nie byłoby czasu na takie spokojne leniuchowanie w tak pięknych warunkach. 

                   Następnym miejscem, które oglądamy jest rzymska agora, zbudowana w I w.p.n.e.za panowania Juliusza Cezara i Cezara Augusta. To oni byli sponsorami budowy i ich hojne darowizny sprawiły, że w greckim mieście mamy rzymskie ślady ich bytności. Na rynek prowadziła zbudowana z 4 doryckich kolumn brama w kształcie portalu, tuż za nią są 68 stanowiska starorzymskich latryn, bo i tę potrzebę, mimo, że bardzo intymną, starożytni Rzymianie celebrowali w towarzystwie. Brama Ateny Archegetis (Ateny Przywódczyni) wygląda jak front świątyni i znajduje się na zachodnim krańcu stanowiska archeologicznego. Południową część agory zajmuje 17 wieczny meczet Fethiye (Fethiye Camii czyli Meczet Zdobywców) wybudowany przez sułtana Selima w podzięce za zdobycie Konstantynopola. Reprezentuje jeden z najważniejszych zabytków z okresu osmańskiego w mieście. Meczet ten został zbudowany na ruinach bazyliki chrześcijańskiej z okresu bizantyńskiego za panowania osmańskiego w 15 wieku. Obecny wygląd to efekt przebudowy w 17 w. Był powszechnie znany jako „Meczet na rynku pszenicy”. Wieża Wiatrów, marmurowa wieża zegarowa z połowy 2 w.p.n.e. jest pięknym i funkcjonalnym przykładem starożytnej stacji pogody. Ośmiokątna, marmurowa wieża stoi po wschodniej stronie agory. Wzniesiona z marmuru umieszczona została na 3 stopniach stanowiących podstawę. Nazwę zawdzięcza zdobiącym ją w górnej części każdej z 8 ścian reliefom przedstawiającym 8 wiatrów. 

                 Wczesnym popołudniem schodzimy przez Monastiraki do dawnej dzielnicy garncarzy Keramikos (Keramejkos), gdzie obecnie można zwiedzać dawno zamknięty cmentarz przeznaczony w starożytności dla wybitnych Ateńczyków. Garncarze osiedlili się tu już w epoce brązu (27 w.p.n.e.). Cmentarz funkcjonował tu w epoce mykeńskiej (11-10 w.p.n.e), geometrycznej (10-7 w.p.n.e) i archaicznej ( 7 - 5 w.p.n.e). Użytkowany był bez przerwy od 338 r.p.n.e w epoce hellenistycznej do 4 w.n.e. Ze względu na położenie był też miejscem spotkań ateńskich prostytutek oczekujących na podróżujących klientów. Tutaj też podczas wojny peloponeskiej (431-404 r.p.n.e) wygłosił słynną mowę Perykles chwaląc zalety ducha i umysłu Ateńczyków i oddając cześć poległym w pierwszym roku jej trwania. Bogato rzeźbione pomniki nagrobne, kamienne wysokie urny, rzeźba byka i skrzydlate sfinksy, wreszcie płyty nagrobne przedstawiające melancholijne sceny pożegnania znajdują się wśród bujnej roślinności. Odnoszę wrażenie jakbym spacerowała po alejkach parku miejskiego. Ulica Świętych Grobowców była zarezerwowana dla grobów elity Aten, podczas gdy zwykli obywatele byli chowani poza nią. Stele, które przetrwały, znajdują się teraz w muzeum lub w Narodowym Muzeum Archeologicznym, to co oglądamy, to głównie repliki. 

       Późnym popołudniem dochodzimy do kościoła za którym rosną palmy. Zachodzące słońce oświetla kopułę tak, że wygląda ona jak szczerozłota. Kościół Agia Ekaterini został zbudowany w miejscu, w którym Irena, żona cesarza Teodozjusza II, założyła w 5 w. kościół św.Teodora. Pod jego wezwaniem funkcjonował do 1767 r. Wtedy stał się własnością zakonników z klasztoru Agia Ekaterini na Synaju i nadano mu nową nazwę.  Uważa się, że to kapłani z Synaju posadzili palmy wokół kościoła, tworząc wyjątkową oazę dla odwiedzających. W kościele znajdują się relikwie przywiezione tu przez kapłana Cyrilosa Psylasa wygnanego z Efezu w 1922 r. W kościele zachwycają konfesjonały i ambona wykonane z drewna wspaniale rzeźbionego. Snycerka jest wyjątkowo piękna.

             Spacerkiem w ostatnich promieniach listopadowego słońca dochodzimy do ulicy Τριποδων. To ulica trójnogów, głównych nagród w agonach, które były  różnego rodzaju konkursami, również teatralnymi. Ogromne trójnogi wykonane z brązu zawierały informację kto i za co otrzymał nagrodę. Spośród wielu wystawionych w mieście na widok publiczny trofeów ocalał jedynie pomnik Lizykratesa, chorega czyli sponsora przedstawienia wystawianego wTeatrze Dionizosa. Nagrodę przyznano za wystawienie chóru chłopięcego w 334 r. Informację o tym umieszczono na belce w górnej części. Jest to jedyny zachowany pomnik, przetrwał średniowieczne niepokoje, bo uważano go za latarnię Diogenesa. Nieopodal w klasztorze kapucynów mieszkał lord Byron. Pomnik nie nadawał się do przewozu, był na tyle skomplikowany, że i Anglicy i Francuzi zostawili go na miejscu. Co prawda został zburzony podczas greckiej wojny niepodległościowej w 1821 r., ale wtedy na pomoc ruszyli francuscy historycy sztuki i konserwatorzy, którzy poskładali go z zachowanych części. 

      Nie sposób nie zauważyć ogromnych kolumn umieszczonych na równinie poniżej Akropolu. To przepiękna świątynia Zeusa Olimpijskiego niegdyś największa w Grecji w samym centrum Aten. Spośród 104 korynckich kolumn 17 m wysokości o średnicy podstawy 1,7 m pozostało tylko 15 (jedna, ta która przewróciła się na ziemię została zniszczona przez wichurę w 1852 r.). Budowę świątyni Zeusa Olimpijskiego rozpoczął w 6 w.p.n.e Peisistratos, ale zaniechał prac na skutek braku funduszy. Wielokrotnie próbowano ją dokończyć, ale dopiero w 700 lat później udało się ją dokończyć cesarzowi Hadrianowi w131 r. W ten sposób Hadrian zbudował nie tylko kolosalny kościół Zeusowi, ale równie wielki pomnik postawił sobie. Wewnątrz wzniósł gigantyczny posąg Zeusa ze złota i kości słoniowej. Wszystkie źródła wskazują na to, że świątynię zniszczyło trzęsienie ziemi w 3 w; tak jak i dużą część miasta. I tak jak inne starożytne budynki została rozebrana przez Ateńczyków i wykorzystana jako materiał  budowlany. Nieopodal  znajduje się Łuk Hadriana, wzniesiony w 132 r. jako brama między starożytnym miastem a rzymskim Atenami. Cesarz rzymski Hadrian okazywał wielką sympatię Atenom, mimo, że wywiózł do Rzymu wiele wspaniałych przykładów sztuki klasycznej to upiększył miasto wieloma świątyniami i poprawkami infrastruktury. W podziękowaniu za zainteresowanie miastem mieszkańcy Aten wznieśli pomnik z marmuru w 131 r. Inskrypcje wychwalają nową epokę rzymską: na północno-zachodnim fryzie umieszczono inskrypcję „To Ateny, starożytne miastoTezeusza”, podczas gdy fryz południowo-wschodni mówi: „To miasto Hadriana, a nie Tezeusza”.

 22 listopada 2014 (sobota)

To nasz trzeci, ostatni dzień w Atenach. Jutro rano wylatujemy do Warszawy. Zaczynamy od obejrzenia Stadionu Panathenaic (Panathinaiko)zbudowanego w 1896 roku na pierwszą nowoczesną Olimpiadę na ruinach starożytnego marmurowego stadionu przez Lycurgusa. Zastąpił on jeszcze starszy stadion wykonany z drewna w 140 r. Powiększony, tak aby mogło przebywać tam 50 000 osób, odnowiony został przez Herodesa Atticusa. Podczas igrzysk olimpijskich w 1896 roku zgromadziło się na stadionie 80 000 osób. Był używany podczas igrzysk olimpijskich w 2004 roku i nadal jest gospodarzem różnych ważnych wydarzeń atletycznych. Miały tu miejsce również koncerty takich gwiazd jak Bob Dylan, Depeche Mode, Tina Turner, Black Sabbath i REM. 

Przez ulicę przechodzimy do miejskiego parku. Po drodze mijamy pomniki, których w Atenach jak w każdym mieście o takiej historii nie brakuje. Najbliżej stadionu usytuowano 2 brązowy pomnik dyskobola i marmurowy niezidentyfikowanego bliżej sportowca. Na końcu alei tuż obok Ogrodów Narodowych, które wcześniej były ogrodami królewskimi, stoi Zappeion, jeden z najważniejszych budynków Aten, którego budowę sfinansował Evangelos Zappas. Jest to  neoklasycystyczny pałac nierozerwalnie związany z historią Grecji, choć stanowiący jej współczesny element, służący jako pawilon wystawowy zarówno publicznych jak i prywatnych wystaw i uroczystości.  Do gmachu wchodzimy przez piękne propyleje z ganku okolonymi kolumnami. Każdy szczegół architektury jest dopracowany w najmniejszym calu. Pięknie malowane sufity, wspaniała mozaika podłogowa i żyrandole, których światło wydobywa najmniejsze detale. Trwa właśnie wystawa żywności greckiej, zapewne typu oganic. Po obejrzeniu pięknego pawilonu wchodzimy w aleje parku zwanego Ogrodami Narodowymi. Jest sobotnie południe. Mnóstwo ludzi korzysta z wolnego słonecznego dnia. Mijamy plac zabaw dla dzieci, sadzawkę z kaczkami i dochodzimy do miejsca, gdzie na kamieniach wyłaniających się z wody kolejnej sadzawki wygrzewają się żółwie. Jest ich bardzo dużo i wzbudzają duże zainteresowanie spacerujących. Na pobliskiej ławce odpoczywamy przez chwilę. W parku mnóstwo jest altanek, mostków, a zacienione drzewami alejki sprzyjają odpoczynkowi.

             Za moment wchodzimy na ulicę przy której stoi Parlament Grecji. Z jednego ze skrzydeł budynku, jesteśmy w bocznej ulicy wychodzą żołnierze na zmianę warty. Ubrani w barwne stroje, dostojnym krokiem, choć początkowo wydaje nam się śmieszny, prowadzeni przez oficera maszerują na Plac Syntagma, który zapełnia się turystami z całego świata. To ewzoni  (Εύζωνες, Ευζώνοι, gr. ewzones = piękne pasy) żołnierze greckiej reprezentacyjnej formacji wojskowej. Najczęściej nazywane tak są oddziały elitarnej piechoty lekkiej albo górskiej. Nazwą tą posługiwał się Homer, pięknymi pasami nazywając oddziały elitarne. Obecnie ewzonami nazywa się gwardzistów z Gwardii Prezydenckiej. Żołnierze są najprzystojniejszymi, rosłymi poborowymi pełniącymi straż przed Grobem Nieznanego Żołnierza i przed pałacem prezydenckim. Pełnienie straży honorowej wymaga dużej dyscypliny, przez pół godziny muszą stać nieruchomo. Obserwujemy zmianę warty, ceremoniał jest dostojny, ale i śmieszny, zwłaszcza stylowe kroki wystukiwane podbitymi gwoźdźmi butami. Po drugiej stronie placu, naprzeciwko parlamentu gromadzą się demonstranci. Tym razem, a manifestacji w Atenach jest mnóstwo, demonstracja dotyczy wojny w Syrii. Przechodzimy na drugą stronę ulicy. Mieści się tu Hotel Grande Bretagne (gr. Ξενοδοχείο Μεγάλη Βρεταννία). Luksusowy hotel ma 9 pięter, 320 pokoi i 8 restauracji.Od 1874 r. mieści się w oryginalnej rezydencji Dimitriou, zaprojektowanej przez architekta Theophila Hansena. Podczas wojny grecko-włoskiej i bitwy o Grecję w latach 1940–41 w hotelu mieściła się kwatera główna armii greckiej. W czasie okupacji Grecji przez nazistów hotel pełnił taką samą rolę dla wojsk niemieckich. Nie mogło być więc inaczej gdy Grecję zajęli Anglicy w 1944 r. W początkowej fazie greckiej wojny domowej w hotelu przebywał premier Georgios Papandreou, Rada Ministrów i brytyjskie siły wsparcia wojskowego pod dowództwem generała Ronalda Scobie.  W 2003r. hotel Grande Bretagne przeszedł remont przywracający mu dawną świetność. Koszt remontu to 112 mln euro. Na piątym piętrze powstał wówczas apartament o powierzchni 400 m2. Tam też na tarasie mieści się restauracja z której Akropol widać jak na dłoni.

      Spacerkiem przemieszczamy się w tę część miasta, którą przewodniki po Atenach i artykuły opisujące ich atrakcje nazywają neoklasycznymi Atenami. Miasto, które dało Europie styl klasyczny świetnie przysposobiło styl neoklasycystyczny. Oprócz bogactwa starożytnych klejnotów, Ateny mają również bogatą kolekcję neoklasycznych perełek architektury. Neoklasyczną  trylogią ateńską nazwano 3 budowle stojące nieopodal siebie Uniwersytet, Akademię i Bibliotekę. Pierwszy z 3 budynków zbudowany w 1864 r.przez duńskiego architekta Christiana Hansena dał nazwę jednej z najbardziej ruchliwych ulic w centrum miasta, Panepistimiou (ulica Uniwersytecka). Zainspirowany Akropolskimi Propylejami Hansen stworzył Akademię, była ona wynikiem wysiłku i talentu wielu artystów, również architekta Ernsta Zillera, ucznia Hansena; Grecka Biblioteka Narodowa, stworzona przez Theophila Hansena uzupełnia Akademię, mieści się tu od 1903 r. i powierzono jej misję zachowania hellenistycznego dziedzictwa intelektualnego. Akademię budowano w 2 etapach, w latach 1859–1863 i 1868–1885 opierając się na projekcie duńskiego architekta Teofila Hansena. Jest uważana za jego najbardziej wykwintne dzieło w Grecji. Hansen osobiście nadzorował budowę do 1861 r. kiedy zwierzchnictwo nad zespołem przejął E. Ziller. Tłoczone kompozycje na centralnym frontonie i posągi na zewnątrz są dziełem rzeźbiarza L. Drosisa. 

            Uniwersytet Narodowy im. Kapodistriasa w Atenach założony został w 1837 r. jako 
Uniwersytet Ottoński. Nazwa pochodziła od imienia ówczesnego króla Grecji. Początkowo składał się z 4 fakultetów : teologii, prawa, medycyny i sztuk pięknych. W 1841 uniwersytet przeniesiono do nowego budynku, projektu duńskiego architekta Christiana Hansena. Obecnie kształci na 8 wydziałach : Ekonomii i Nauk Politycznych, Edukacji, Nauk o Zdrowiu, Prawa, Filozofii,  Edukacji Fizycznej i Nauk o Sporcie, Nauk Ścisłych i Teologii. Te 3 budynki przenoszą nas w inne rejony historii miasta. Wszystkie 3 są niezwykle piękne. Dodatkowo uniwersytet jest bardzo kolorowy. Zachwycamy się marmurowymi, dostojnymi białymi budowlami na Akropolu. A jak mogła wyglądać świątynia Ateny i Zeusa? Dopiero widok uniwersytetu pozwala wyobrazić sobie Akropol kipiący kolorami. I równie piękny jak ten, który wywiozę pod powiekami.

I to już koniec kilkudziesięciogodzinnego pobytu w Atenach. Bardzo podobało mi się miasto i wiedziałam, że kiedyś do niego wrócę.